دایره مینا پس از 4 سال بر پرده سینما ...
51081host2u.com ۱۳۵۷/۰۱/۲۳ تاریخ

کلیدواژه ها:#1host2u.ir، #آبان، #آتلانتیک، #آذر، #آزادی، #اجتماع، #اردیبهشت، #ارزان، #اسپانیا، #اعتراض، #ایران، #ایرانی، #ایرج، #ایسنا، #برلین، #بهمن، #بوستون، #بیمارستان، #تایمز، #تصویری، #تلویزیون_ملی، #تلویزیون_ملی_ایران، #تهران، #تومان، #جهانی، #داریوش، #داریوش_مهرجویی، #دایره_مینا، #دربار، #دکتر_منوچهر_اقبال، #رستاخیز، #روزنامه_اطلاعات، #ریال، #سامری، #ساواک، #سپتامبر، #سینما، #شاه، #عباس_میلانی، #عزت‌الله_انتظامی، #فرانسه، #فرانسوی، #فرح_پهلوی، #فرهنگ، #فروردین، #فروزان، #قالب، #محمدرضا_شاه، #محور، #مردم، #مرضیه، #مرضیه_برومند، #مستمندان، #مستند، #مشهد، #منوچهر، #موفقیت، #نیاوران، #نیت، #نیویورک، #نیویورک_تایمز، #هنر، #هنگ_کنگ، #هوشنگ، #پاریس، #پرده، #پرستار، #پهلوی، #ژانویه، #کانادا، #کلاسیک، #کنگ، #گاردین، #گور

دایره مینا در ۱۳۵۳ ساخته شد اما پروانه نمایش نگرفت. تا آن که سرانجام در ۱۳۵۶ پروانهٔ نمایش گرفت و خیلی زود در جشنوارهٔ پاریس (پاییز ۱۳۵۶) به نمایش درآمد و در زمستان همان سال (۱۹۷۸) در جشنوارهٔ برلین هم نمایش داده شد. اما اکران عمومی آن در روز ۲۳ فروردین ۱۳۵۷ در سینما آتلانتیک و دیانا در تهران بود که مورد توجه تماشاگران و منتقدین قرار گرفت. « نمایش دایرهٔ مینا پس از تأخیری چهار ساله ، پنج هفته در سینما آتلانتیک و شش هفته در سینما دیانا روی پرده بود و بیش از ۱۶ میلیون ریال کارکرد داشت. فیلم صرفنظر از اینکه با اقبال عمومی مواجه شد ، تحسین صاحبنظران و منتقدان را نیز کسب کرد. »
اختلاف شاه و فرح بر سر فیلم مهرجویی
فرهنگی - وسط فیلم شاه به خشم و اعتراض از جا برخاست و اتاق سینما را ترک گفت و به زبانی بلند و پر اعتراض ادعا کرد که این به اصطلاح روشنفکران - یا آنچنان که رسم مالوف شوخی‌هایش با علم بود ، این اَن تلکتوئل‌ها - چرا همیشه به جنبه‌های تیره هستی دلبسته‌اند و تنها سیاهی‌های جامعه را نشان می‌دهند؟
دایره مینا محصول سال ۱۳۵۳ یکی از فیلم‌های مهرجویی است که پس از ساخت به صورت غیررسمی توقیف و تصمیم‌گیری درباره آن به دربار واگذار شد. نکته جالب توجه این است که فرح پهلوی با این اثر موافق بود اما محمدرضا شاه نسبت به آن نظر مساعدی نداشت.
به گزارش ایسنا به نقل از « سینماپلاس » ، در بخشی از کتاب « نگاهی به شاه » نوشته عباس میلانی درباره این اختلاف نظر آمده است: « تماشای فیلم بعد از شام یکی از تفریحات مورد علاقه شاه و بخشی دائمی از برنامه‌های شبانه میهمانی با خواهران و برادرانش بود. به کمدی‌های سبک فرانسوی علاقه‌ای ویژه داشت. به علاوه فیلم‌های هالیوودی و تفریحی را معمولا بر فیلم‌های جدی هنری ترجیح می‌داد. گهگاه فیلمی جنجالی که محل نزاع سانسورچیان و دستگاه‌های مختلف قرار گرفته بود ، برای تصمیم‌گیری نهایی به نیاوران آورده می‌شد و شاه و ملکه درباره پخش یا عدم پخش آن تصمیم می‌گرفتند. »
در ادامه این مطلب می‌خوانیم: « ملکه می‌کوشید شاه را به تماشای فیلم‌های جدی‌تر ، به‌ویژه آنان که ساخت کارگردانان ایرانی بود وادارد. یکی از این فیلم‌ها « دایره مینا » اثر داریوش مهرجویی بود. محور اصلی فیلم تجارت خون بود که به‌ویژه در محلات فقیرنشین تهران و معتادان شهر رواج داشت. دکتر منوچهر اقبال که در آن زمان - و از سال‌ها پیش از ماجرا - ریاست جامعه پزشکی ایران را به عهده داشت ، از پخش فیلم جلوگیری کرده بود. می‌گفت حرفه پزشکی در ایران را تحقیر و تخفیف می‌کند. ملکه که خواستار پخش فیلم بود اصرار داشت که شاه هم به تماشای آن بنشیند و درباره نشان دادن یا ندادن آن نظرش را اظهار کند. بالاخره شبی نسخه‌ای از فیلم را به کاخ نیاوران آوردند و برای شاه و ملکه و مهمانان آن شب به نمایش گذاشتند. وسط فیلم شاه به خشم و اعتراض از جا برخاست و اتاق سینما را ترک گفت و به زبانی بلند و پر اعتراض ادعا کرد که این به اصطلاح روشنفکران - یا آنچنان که رسم مالوف شوخی‌هایش با علم بود ، این اَن تلکتوئل‌ها - چرا همیشه به جنبه‌های تیره هستی دلبسته‌اند و تنها سیاهی‌های جامعه را نشان می‌دهند؟ »
بر اساس این گزارش ، دایره مینا فیلم سینمایی ایرانی ساخته‌شده در سال ۱۳۵۳ به کارگردانی داریوش مهرجویی ، پنجمین فیلم داریوش مهرجویی و نخستین فیلم رنگی او و دومین کار مشترک او و غلامحسین ساعدی است. این فیلم سرانجام در سال ۱۳۵۶ پروانه نمایش گرفت و پس از حضور در جشنواره پاریس و برلین ، در فروردین ۱۳۵۷ در ایران اکران شد. عزت‌الله انتظامی ، علی نصیریان ، فروزان ، سعید کنگرانی ، بهمن فرسی ، اسماعیل محمدی ، ایرج راد ، محمد مطیع ، سروش خلیلی ، جمشید لایق ، اسماعیل شنگله و مرضیه برومند برخی از بازیگران این فیلم بودند.
خلاصهٔ داستان
پسر جوانی به نام علی ، سعید کنگرانی ، که با خانواده‌اش در محله‌های حاشیه‌نشین تهران زندگی می‌کند پدر بیمارش ، اسماعیل محمدی ، را برای معالجه به بیمارستان بزرگی می‌برد ، نمی‌تواند پدرش را بستری کند و در پیاده‌رو کنار نرده‌های بیمارستان چند روزی را سپری می‌کنند تا این که با شخصی به نام سامری ، عزت‌الله انتظامی ، روبه‌رو می‌شوند. پدر از او کمک می‌خواهد ، سامری به پدر و پسر می‌گوید که اگر می‌خواهند به سادگی پول زیادی به دست آورند فردای آن روز صبح زود ساعت شش سر چهارراه منتظر او باشند. صبح روز بعد سامری ، علی و پدرش را سوار کامیونی می‌کند که چند نفر دیگر در آن هستند. آن‌ها نمی‌دانند برای چه و به کجا می‌روند و پرسش‌های‌شان بی پاسخ می‌ماند. در آزمایشگاه پدر متوجه می‌شود که می‌خواهند از او خون بگیرند او اعتراض می‌کند و اجازه نمی‌دهد از او خون بگیرند ولی از علی خون گرفته می‌شود و سامری در مقابل ۲۰ تومان به او می‌دهد. سامری دلال خون است و خون مستمندان و معتادان را ارزان می‌خرد و به بیمارستان‌ها می‌فروشد. علی طی رفت و آمد به بیمارستان با اسماعیل ، علی نصیریان و پرستار جوانی به نام زهرا ، فروزان ، آشنا می‌شود. سامری از پسر می‌خواهد برای او کار کند و برای آزمایشگاه خون‌گیری دهندهٔ خون جمع‌آوری کند و بدین ترتیب علی تبدیل به یکی از پادوهای سامری می‌شود. حال پدر روز به روز وخیم‌تر شده تا این که می‌میرد. علی در این کار روز به روز جلوتر می‌رود و زندگی تازه‌ای را شروع می‌کند.
اقتباس
بعد از فیلم « گاو » که اقتباسی بود از مجموعه داستان‌های غلام‌حسین ساعدی به نام عزاداران بیل ، دایره مینا دومین فیلمی است که مهرجویی براساس داستانی از ساعدی و با هم‌کاری و مشارکت او ساخته است. فیلم‌نامهٔ دایرهٔ مینا اقتباس شده از داستان آشغالدونی از مجموعه داستان‌های گور و گهواره است. مهرجویی در « دایرهٔ مینا » ، به یک واقع‌گرایی ناب اجتماعی دست می‌یابد. سهم عمده‌ای از این موفقیت -هم‌چون فیلم « گاو » - از نوشتهٔ غلامحسین ساعدی است. » غلامحسین ساعدی در بازنویسی و حتی هنگام ساخت فیلم با مهرجویی و گروه همکاری می‌کرد. انتظامی (بازیگر نقش سامری) در این باره می‌گوید: « به هر حال در کار با مهرجویی ، روال مانند همیشه بود و بحث دربارهٔ چندوچون شخصیت سامری و ویژگی‌های اخلاقی و رفتاری او؛ منتها این بار دکتر ساعدی هم بود و با ساعدی هم هر وقت داستانی از او را کار می‌کردم ، وضع همین طور بود. همیشه با دکتر ساعدی صحبت می‌کردم و از او هم کمک می‌گرفتم. » تغییراتی که فیلم نسبت به داستان دارد عمدتاً یا به ضرورت‌های هنری است یا به دلیل شدیدتر بودن ممیزی در سینما نسبت به کتاب است. جواد طوسی در پانویس مقاله‌ای که درباره فیلم شیرک مهرجویی نوشته است می‌نویسد: « ساعدی در داستان « آشغالدونی » ، با مطرح کردن همکاری علی با مأموران ساواک در جهت لو رفتن و دستگیری دکتر معترض بیمارستان ، به سقوط کامل شخصیت علی تأکید دارد. ولی مهرجویی در « دایرهٔ مینا » ، به لحاظ عدم امکان بیان صریح این مطلب در آن زمان ، اوج سیر قهقرایی شحصیت علی را ، با بی‌تفاوتی او در قبال مرگ پدرش به تصویر می‌کشد. » امید روشن‌ضمیر در این‌باره می‌نویسد: « مهرجویی در اقتباس این داستان ، همان سبک واقع‌گرایانهٔ ساعدی را اختیار کرده است و وقایع را بدون حشو ، با تکنیکی حساب‌شده ، نمایش می‌دهد. به خاطر شرایط دوران تهیهٔ فیلم ، قسمت خبرچین شدن علی کنار گذاشته شده و در عوض ، داستان دکتر جوانی به آن اضافه شده که سعی می‌کند آزمایشگاه خونی دایر کند تا نفوذی دلال خون را که خونِ آلوده به بیمارستان می‌فروشد ، از بین ببرد. »
دایرهٔ مینا مانند سایر فیلم‌های مهرجویی مورد نقد و بررسی زیادی قرار گرفت و در نشریات خارج از ایران و داخل ایران نقدهای زیادی بر آن نوشتند. موضوع جسورانهٔ فیلم و توقیف چند ساله و استفاده از ستاره‌های سینمای تجاری مانند ، فروزان ، « دایرهٔ مینا » را به پرسروصداترین ساختهٔ مهرجویی تبدیل کرد. اکثر نقدها فیلم را ستایش کرده بودند و فقط در نقدی که در روزنامهٔ آیندگان توسط جهانبخش نورایی نوشته شده بود به فیلم حمله شد و مورد انتقادت شدیدی قرار گرفت.
منتقدین ایرانی
روان. شعاع جذبه و جنون در دایره‌ای بسته. مجلهٔ تماشا ، سال هشتم ، شمارهٔ ۳۶۰ ، دوم اردیبهشت ۱۳۵۷.
« دایرهٔ مینا اگر پخته‌ترین کار مهرجویی نباشد ، بدون تردید روشن‌ترین و ساده‌ترین فیلم اوست؛ فیلمی است که اگر هشدار نمی‌دهد ، دست‌کم ، لالایی هم نمی‌خواند...
طلعت میرفندرسکی به عنوان تدوین‌گر ، شناختی دقیق از ریتم فیلم دارد و مونتاژش با حرکت خط قصهٔ هماهنگی نسبی ولی منطقی دارد. هوشنگ بهارلو در مقام مدیر فیلمبرداری ، همچنان کاری درخشان ارائه می‌دهد؛ مخصوصاً در صحنه‌های خارجی و نماهای باز... فرشید مثقالی که پس از تیتراژ بامعنی « آقای هالو » ، این‌بار صحنه‌آرای فیلم است که خود امتیاز دیگری است برای آن. »
جهانبخش نورایی ، روزنامه آیندگان ، ۷ اردیبهشت ۱۳۵۷.
« دایره مینا » یک اثر سینمایی سست ، کم مایه و -در چند مورد- جعلی است. فیلم تنها در ده پانزده دقیقهٔ اول (تا معرفی دکتر داوودزاده) گیرایی دارد ، زیرا ما در برابر تعدادی انسان معتاد ، از ریخت افتاده ، کپک‌زده و مضمحل قرار می‌دهد که قوت روزانه‌شان شیرهٔ جان خود را می‌فروشند و بی‌پناهی آنها قلب تماشاگر را به درد می‌آورد. »
هوشنگ حسامی. دایرهٔ مینا. هفته‌نامهٔ جوانان رستاخیز ، شمارهٔ ۱۱۸ ، سوم آذر ۱۳۵۶
« فیلم « دایرهٔ مینا » به نوعی از سینما که من آن‌را « سینمای مستقیم » (نه « سینما حقیقت » و نه « سینمای مستند » ) می‌نامم ، وابسته است. ویژگی سینمای مستقیم در این است که کندوکاو در علت‌ها و معلول‌ها به طور موازی پیش می‌رود. »
محسن سیف. دایرهٔ مینا ، برش واقعی از زوایای اجتماع. هفته‌نامه سینما ، دورهٔ جدید ، شمارهٔ ۲۳۰ و ۲۳۱ ، نهم و شانزدهم اردیبهشت ۱۳۵۷.
« « دایرهٔ مینا » تاول چرکین و دردناکی است که با نیشتر واقع‌نگری غلامحسین ساعدی نویسندهٔ اصل داستان و سناریو و هوشیاری و آگاهی داریوش مهرجویی -به عنوان سازندهٔ فیلم- می‌ترکد و عفونت آن نفس کشیدن را مشکل می‌سازد. »
منتقدین خارجی
ماکس تسیه ، اکران فوریه ۱۹۷۹
« پیشتر می‌دانستم که داریوش مهرجویی (سازندهٔ فیلم‌های « گاو » ، « هالو » و « پستچی » ) بدون شک ، بهترین کارگردان ایرانی و ریشه‌دارترین آنان است. با دیدن « دایرهٔ مینا » که تمثیلی است در قالب فیلم ، در این اعتقاد خود ، راسخ‌تر می‌شویم. »
وینسنت کانبی. دایرهٔ مینا ، نیویورک تایمز ، سپتامبر ۱۹۷۹
« فیلم ایرانی « دایرهٔ مینا » به کارگردانی داریوش مهرجویی که چندین سال پیش ساخته شده و از همان ابتدا توقیف شده بود ، امروز در پابلیک تئاتر به نمایش درآمد. وقتی مجوز خروج از کشور فیلم صادر شد ، به شک افتادم که صدور چنین مجوزی برای این است که گفته شود هنرمندان در ایران ، آزادی دارند ، چون شاه در معرض انتقادهای فزاینده‌ای در خارج از کشور بود و این انتقادها به خاطر خط‌مشی سیاسی وی در ایران ، صورت می‌گرفت. »
ژ. لاژونس ، (به فرانسوی: Revue De Cinema)
« این فیلم ناامیدانه و این بازخواست صریح از زیباترین آثاری است که تاکنون ساخته شده است. »
نظرات مهرجویی
گفت‌وگوی مهرجویی با هوشنگ حسامی. روزنامه رستاخیز ، شماره ۴۴۸ ، شنبه اول آبان ۱۳۵۵.
« فیلم در واقع با این نیت شروع شد که فقط در بیننده ایجاد فکر کند. قصد من این بود که تا آنجا که مقدور است ، فقط نگاه کنم و نشان دهم. بی‌آنکه بخواهم حکمی صادر کنم و دست به قضاوت اخلاقی بزنم... »
گفت‌وگوی مهرجویی با مجلهٔ سینما چاپ پاریس ژانویه ۱۹۷۹
« من در مورد درک مفاهیم فیلم از طرف تماشاگران نمی‌توانم قضاوت کنم. فقط می‌توانم بگویم تا حد امکان سعی کرده‌ام این مفاهیم را به‌شکلی ساده و کلاسیک بیان کنم. هرگز نخواسته‌ام اثری استیلیست که ابداً برای توصیف محتوای فیلم مناسب نیست ، حقیقت را گرفت و آن را با دیدی عینی و عمیق نگریست و با سادگی بیان کرد. در این‌صورت زندگی با همهٔ پیچیدگی و دشواری آن نمودار خواهد شد. »
فیلم‌برداری
فیلم‌برداری هوشنگ بهارلو مورد توجه خاص منتقدین قرار گرفته است و معمولاً در نقدهایی که از این فیلم صورت گرفته است به آن توجه ویژه شده است.
منتقدین ایرانی
بیژن امکانیان. رستگاری ازدست‌رفته ، روزنامه اطلاعات ، ۲۶ اردیبهشت ۱۳۵۷.
« « دایرهٔ مینا » محاسن بسیاری هم دارد که ناشی از تیزهوشی و دید تصویری فیلمساز است که البته به یاری فیلمبرداری خوب هوشنگ بهارلو ، نتیجهٔ ثمربخشی به‌بارآورده و همین مسئله فیلم را اثری درخور تعمق ، دیدنی و قابل احترام نشان می‌دهد. »
منتقدین خارجی
درک ملکوم. دایرهٔ مینا ، آرتس گاردین ، ۸ دسامبر ۱۹۷۷
« نخست -وبیش از هر چیز- باید گفته شود که این فیلم شگفت‌انگیز است. فیلمبرداری آن را هوشنگ بهارلو انجام داده و یکی از بهترین کارهایی است که امسال دیده‌ام. »
جوایز
دایرهٔ مینا در جشنواره‌هایی متعددی از قبیل پاریس ، برلین ، وایدولید (اسپانیا) ، سینماتک اونتاریو (کانادا) ، موزهٔ هنرهای زیبای بوستون (آمریکا) ، جشنواره فیلم بین‌المللی هنگ کنگ (هنگ کنگ) ، ... به نمایش درآمد و جوایزی را نصیب خود کرد.
۱۹۷۷ - جایزهٔ بزرگ « آنتن دو » از جشنوارهٔ جهانی فیلم پاریس.
۱۹۷۸ - جایزه ویژهٔ بین‌المللی کاتولیک‌ها ، جشنوارهٔ جهانی فیلم برلین.
۱۹۷۸ - جایزهٔ منتقدین بین‌المللی از جشنوارهٔ جهانی فیلم برلین.
۱۹۸۰ - جایزه بهترین فیلم ، جشنواره فیلم پراد فرانسه.
حضور فروزان
حضور فروزان چه از نظر منتقدین که انتظار نداشتند بازیگری از سینمای تجاری و موسوم به فیلم‌فارسی در فیلم روشن‌فکرانه‌ای از مهرجویی بازی کند و چه از نظر عموم مردم جالب و خبرساز بود. در مجله‌ٔ اطلاعات هفتگی ، شمارهٔ ۱۶۶ ، آذرماه ۱۳۵۲ ، می‌خوانیم: « چند روزقبل ، عده‌ای از هنرمندان وزارت فرهنگ و هنر و تلویزیون ملی ایران برای تهیه‌ٔ صحنه‌هایی از فیلم « دایره مینا » به مشهد آمده بودند. از جمله این هنرمندان ، عزت‌اللّه انتظامی هنرپیشه ارزنده سینما و تئاتر بود.انتظامی را در سالن هتل یافتم و با او به گفت و گویی کوتاه نشستم. از انتظامی درباره‌ٔ انتخاب فروزان ، ستاره‌ٔ مشهور سینما ، برای ایفای نقش در « دایره‌ٔ مینا » پرسش کردم و او گفت:
ما هنرپیشگان خوبی در سینما داریم. اما متأسفانه آنگونه که می‌بایست از آن‌ها بهره‌برداری نکردیم. فروزان برخلاف کاراکترهای قبلی‌اش که مجبور بود تجارتی بازی کند ، در حال حاضر و در این مدت کوتاه همکاری با ما ثابت کرده است که خیلی بهتر و راحت‌تر در قالب شخصیت‌های مختلف ظاهر می‌شود. » انتظامی خود در این‌باره می‌گوید: « وقتی در مشهد برای فیلم‌برداری می‌رفتیم ، به خاطر حضور فروزان ، غلغله می‌شد. به‌نحوی که ناگزیر بودند پس از فیلمبرداری او را با ماشین اسکورت کنند و به اقامتگاهش برسانند. می‌گفتند مهرجویی به این دلیل او را انتخاب کرده که فروش فیلم تضمین شود ، در حالی که واقعیت چیز دیگری بود. » مهرجویی نیز در گفت‌گو با ایرج صابری در این باره گفته است: « - شرکت دادن فروزان در این فیلم برای خیلی‌ها شگفت‌انگیز بود. چرا او را انتخاب کردید؟
-به زهرا خوب می‌خورد. به‌علاوه فروزان هنرپیشهٔ خوبی است. با دیسیپلین و حرفه‌ای است. و اگر جای درست خودش بنشیند ، بهتر هم خواهد شد.
-فکر نمی‌کنید که او خوشگلتر از زهرای کتاب است؟
-چرا ، قبول می‌کنم. علی هم همین‌طور. »
------
...

ادامه در منبع لینک »

موارد مشابه بر اساس تراکم کلیدواژه

---